Trong quá trình hoạt động kinh doanh thương mại, việc phát sinh những tranh chấp, mâu thuẫn giữa các bên là không thể tránh khỏi. Để giải quyết các tranh chấp đó, có bốn biện pháp được áp dụng, trong đó trọng tài thương mại là một biện pháp hiệu quả được nhiều người lựa chọn. Vậy trọng tài thương mại là gì, và nó bao gồm các đặc điểm nào?
Về khái niệm, khoản 1, điều 3, Luật trọng tài thương mại có quy định: “Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thoả thuận và được tiến hành theo quy định của Luật này.” Cụ thể, các bên sẽ đưa những tranh chấp ra trước một trọng tài viên hoặc Ủy ban trọng tài để giải quyết tranh chấp. Trọng tài sau khi xem xét vụ việc sẽ đưa ra một phán quyết ràng buộc các bên.
Qua đó, trọng tài thương mại mang những đặc điểm sau:
Thứ nhất, về hình thức pháp lý.
Trọng tài thương mại là một tổ chức phi Chính phủ, hoạt động theo pháp luật và quy chế về trọng tài thương mại. Nhà nước không can thiệp sâu vào các hoạt động của cơ quan trọng tài, nhưng sẽ thực hiện vai trò quản lý của mình thông qua hệ thống các quy định pháp luật, cũng như những tác động khác như tham gia điều ước quốc tế, đào tạo, hỗ trợ kinh phí và cơ sở vật chất…
Thứ hai, về nguyên tắc.
Trọng tài là sự kết hợp của hai yếu tố thỏa thuận và tài phán. Trước tiên, trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành theo quy định của pháp luật về trọng tài. Một trong những nguyên tắc cơ bản của trọng tài đó là thẩm quyền được hình thành từ ý chí thỏa thuận của các bên tranh chấp.
Thứ ba, về thẩm quyền của Tòa án đối với Trọng tài.
Pháp luật của nhiều nước trên thế giới cũng như pháp luật Việt Nam đều ghi nhận sự hỗ trợ của Tòa án đối với việc tổ chức và hoạt động của trọng tài. Tòa án hỗ trợ trọng tài về các nội dung như: thông qua trình tự, thủ tục công nhận và cho thi hành quyết định của trọng tài thương mại…
Thứ tư, các hình thức trọng tài.
Trọng tài thương mại tồn tại dưới hai hình thức cơ bản đó là trọng tài vụ việc và trọng tài quy chế. Trọng tài vụ việc có thể được hiểu là hình thức trọng tài được lập ra theo yêu cầu của các đương sự để giải quyết một vụ tranh chấp cụ thể và tự giải thể khi tranh chấp đó đã được giải quyết. Trong khi đó, trọng tài quy chế là hình thức trọng tài được thành lập dưới dạng các trung tâm, tổ chức hoặc hiệp hội, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có trụ sở cố định.
Thứ năm, giá trị của phán quyết trọng tài.
Phán quyết của trọng tài có giá trị chung thẩm và không thể kháng cáo trước bất kỳ cơ quan, tổ chức nào. Trọng tài chỉ xét xử một lần, phán quyết có giá trị chung thẩm, và nếu không bị hủy thì phán quyết sẽ được chuyển sang Cơ quan thi hành án.