Nguyên tắc đối xử công bằng và thỏa đáng (FET) trong đầu tư quốc tế nhằm bảo vệ nhà đầu tư nước ngoài tại quốc gia tiếp nhận đầu tư.
Khái niệm nguyên tắc FET
Theo UNCTAD, nguyên tắc FET được hiểu là những hành vi của nước tiếp nhận đầu tư đối với các nhà đầu tư nước ngoài phải dựa trên các quy tắc không thiên vị. Nhằm tạo ra sự đối xử công bằng với tất cả các bên có lợi ích liên quan mà có thể bị ảnh hưởng bởi quyết định của Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư.
Nội dung nguyên tắc FET
Nội dung nguyên tắc FET thường không được nêu cụ thể trong các Hiệp định đầu tư quốc tế. Thường chỉ sử dụng cụm từ “công bằng và thỏa đáng”. Để giải quyết sự mập mờ, chung chung trong quy định về nguyên tắc FET; nhiều hội đồng trọng tài dựa trên hoàn cảnh, tình tiết tranh chấp cụ thể để đưa ra một số nội dung cơ bản. Theo đó, nước tiếp nhận đầu tư:
- Không được từ chối cho hưởng công lý trong tố tụng phù hợp với thủ tục pháp luật (denial of justice). VD: Điều 11(2)(a) Hiệp định đầu tư toàn diện ASEAN (ACIA) quy định “sự đối xử công bằng và thỏa đáng yêu cầu mỗi quốc gia thành viên không được từ chối cho hưởng công lý trong bất kỳ tố tụng pháp lý hay hành chính nào phù hợp với thủ tục pháp luật”;
- Phải tôn trọng kỳ vọng chính đáng của nhà đầu tư. Mong đợi được coi là chính đáng có thể xuất phát từ những cam kết cụ thể rõ ràng; hay được suy ra mà nước tiếp nhận đầu tư dành cho nhà đầu tư trong các nghị định, giấy phép hay hợp đồng. Nhà đầu tư đã dựa trên quyền lợi hợp pháp đó để tiến hành đầu tư. VD: Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư phải tránh các thay đổi tùy tiện trong các quy định điều chỉnh khoản đầu tư;
- Không được đối xử tùy tiện;
- Không được tiến hành các biện pháp có ý đồ xấu đối với đầu tư; và không được ép buộc đe dọa nhà đầu tư. Bao gồm: việc sử dụng công cụ pháp luật sai mục đích; cố ý gây thiệt hại hay làm cho khoản đầu tư bị thất bại; thiện vị công ty trong nước và loại bỏ khoản đầu tư nước ngoài…
- Không được ép buộc đe dọa nhà đầu tư
Mục đích của nguyên tắc FET
Mục đích chính của nguyên tắc FET là nhằm bảo vệ nhà đầu tư khỏi những hành vi có bản chất không công bằng. Chẳng hạn như sự hủy bỏ giấy phép hay khoản đầu tư một cách tùy tiện; gây phiên hà cho các nhà đầu tư thông qua các hình phạt vô lý; hoặc tạo ra những cản trở khác trong quá trình đầu tư.
Nguyên tắc FET thường được sử dụng như là một nguyên tắc dự phòng và linh hoạt để bảo hộ nhà đầu tư nước ngoài trong trường hợp khó chứng minh theo các nguyên tắc bảo hộ đầu tư khác.
Nguyên tắc FET trong quan hệ đầu tư quốc tế ở Việt Nam
Trong quan hệ đầu tư quốc tế, Việt Nam thường có vai trò là nước tiếp nhận đầu tư và phải có nghĩa vụ thực thi nguyên tắc FET trong các BIT đã ký kết. Thực tế hiện nay cho thấy Việt Nam rất dễ bị rơi vào tình trạng vi phạm nguyên tắc FET.
Cụ thể, tình trạng tham nhũng chính sách ở Việt Nam có thể dẫn đến việc bị khởi kiện vì vi phạm FET. Tham nhũng chính sách có thể hiểu là việc dựa trên cơ sở trao đổi lợi ích với một nhóm người, cơ quan có thẩm quyền cố ý ban hành, sửa đổi một chính sách nhằm có lợi cho nhóm người đó.
Ở Việt Nam, biểu hiện thường gặp là trong vấn đề quy hoạch sử dụng đất; theo đó việc thay đổi quy hoạch sử dụng đất còn thiếu minh bạch; thiếu quy trình thích đáng. Hậu quả là không tạo ra được sự công bằng, nhất quán trong chính sách đầu tư. Điều này có thể khiến một dự án đầu tư nước ngoài phải đợi chờ rất lâu, thiệt hại lớn.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây chính phủ đã có những sự đổi mới. Lắng nghe, giải quyết nguyện vọng của doanh nghiệp nước ngoài để cải thiện hệ thống
